Bấy giờ giặc Ân đến xâm lược, thế giặc rất mạnh, nhà vua hoang mang lo sợ, bèn sai sứ giả đi khắp nơi tìm người tài giỏi giúp nước. Khi tiếng loa vang lên, cậu bé bỗng dưng nói được, cậu nói với mẹ mời sứ giả về nhà, cậu nói sứ giả tâu với vua sắm cho một con ngựa sắt, một chiếc roi sắt, một tấm áo giáp sắt. Sứ giả kinh ngạc, mừng rỡ chạy về tâu với vua. Nhà vua truyền thợ rèn ngày đêm phải làm cho xong những vật mà cậu bé dặn.
Từ ngày gặp sứ giả, cậu bé lớn nhanh như thổi, cơm ăn mấy cũng không no, áo vừa mặc xong đã căng đứt chỉ. Hai vợ chồng làm ra bao nhiêu cũng không đủ nuôi con nên phải chạy nhờ hàng xóm. Bà con ai cũng vui lòng giúp đỡ, góp thóc để nuôi cậu bé, vì ai cũng mong cậu giết giặc, cứu nước.
Thế nước rất nguy, giặc đã kéo đến chân núi Trâu, người người hoảng sợ. Ngay lúc đó, sứ giả mang ngựa sắt, roi sắt, áo giáp sắt đến. Vừa thấy các đồ vật này, cậu bé liền vươn vai biến thành một tráng sĩ to lớn oai phong lẫm liệt, mặc áo giáp sắt, cầm roi sắt, cưỡi ngựa sắt. Cậu cầm roi sắt vỗ vào mông ngựa, ngựa hí vang trời, phun lửa đỏ ngòm, rồi phi thẳng đến nơi có giặc. Giặc vừa bị lửa phun, vừa bị roi sắt đập vào người, chết như rạ. Bỗng roi sắt bị gãy, cậu bèn nhổ những bụi tre cạnh đường quật vào giặc. Giặc tan rã hoảng sợ chạy tán loạn, cậu đuổi giặc đến chân núi Sóc Sơn. Đến đây, cậu chạy lên đỉnh núi, cởi bỏ giáp sắt cưỡi ngựa từ từ bay lên trời cao.
Nhớ ơn cứu nước, vua phong cho cậu bé làng Gióng là Phù Đổng Thiên Vương và lập đền thờ ngay tại quê nhà. Hiện nay vẫn còn đền thờ Phù Đổng Thiên Vương. Hàng năm đến tháng tư làng mở hội Gióng. Người ta đồn rằng: Những bụi tre đằng ngà, bị ngựa phun lửa cháy, ngả màu vàng óng ở huyện Gia Bình. Những vết chân ngựa nay thành những hồ ao liên tiếp, lửa do ngựa phun ra thiêu cháy một làng nay gọi là làng Cháy.